Osmanlı sultanı II Abdülhəmid “Muhəmməd” adlı pyesi Fransada qadağan etdirmişdi...
Fransız yazıçısı Bornyenin (Bornier) iftira və uydurmalarla dolu “Muhəmməd” adlı pyesi Fransada səhnələşdirilmək üçün icazə aldıqda, Osmanlı hökuməti dərhal Fransa nəzdində hərəkətə keçmiş və pyesin qadağan edilməsinə nail olmuşdu.
1888-ci ildə məşhur fransız yazıçısı Vikont Anri de Bornyenin (1825-1901) qələmə aldığı, 1800 misralıq iftira və uydurmalarla dolu “Muhəmməd” pyesinin Fransa, İngiltərə və ABŞ-da səhnəyə qoyulması cəhdləri qarşısında, başda II Abdülhəmid olmaqla, Osmanlı rəhbərliyinin cavab tədbirləri və əngəlləmə fəaliyyətləri başlamışdı. Osmanlı Xarici İşlər Nazirliyində (Xariciyyə Nəzarətində) “Həzrəti Muhəmməd aleyhissəlatü vəssəlam həzrətlərinin müqəddəs adına qarşı tərtib olunan oyuna dair” başlığı altında bu məsələ ilə bağlı təşəbbüslərin qarşısının alınmasına dair yazışmalar arxivlənmişdir. Daha əvvəl “Rolandın qızı” pyesi ilə İslam düşmənçiliyini ortaya qoyan Bornye, şöhrətindən və akademiya üzvü olmasından istifadə edərək Fransada pyesini səhnələşdirmək icazəsi almışdı.
Bunun üzərinə Osmanlının Parisdəki səfiri Əsəd Paşanın təşəbbüsləri Fransa Xarici İşlər və Maarif nazirlikləri tərəfindən yola verilməyə çalışılmış, təkidlər nəticəsində Fransa Maarif naziri tərəfindən “oyunda bəzi dəyişikliklər edilərək” səhnələşdirilməsi qərara alınmışdı. Lakin II Abdülhəmid bunu da qəbul etməyərək, oyunun qətiyyətlə oynanmamasını, əgər oynanarsa, bunun Türkiyə-Fransa münasibətlərinin sonu olacağını İstanbuldakı Fransa səfiri Qraf E. Montebellaya bildirmiş və hökuməti nəzdində təşəbbüs göstərməsini tələb etmişdi. Bu tələb əsasında edilən diplomatik gedişlər nəticə vermiş və Fransa hökuməti Bornyenin mənfur pyesini bütün Fransa sərhədləri daxilində qadağan etmişdi. Osmanlı rəhbərliyi də bu məsələdəki anlayışına görə Fransa Prezidenti Sadi Karnoya bir orden təqdim etmişdi.
FRANSA SƏFİRİNİN HƏYƏCANI
Təqdim edəcəyimiz sənəddə Fransa səfiri E. Montebella, təşəbbüslərinin uğurla nəticələndiyini və pyesin qadağan edildiyini sanki bir müjdə kimi II Abdülhəmidə bildirir. 22 mart 1890-cı ildə II Abdülhəmidə çatdırılmaq üçün Osmanlı Xarici İşlər Nazirliyinə (Xariciyyə Nəzarətinə) təqdim edilən bu məlumat qeydində xülasə olaraq belə deyilir:
"Müsyö Bornyenin yazdığı “Muhəmməd” adlı faciənin daha əvvəl Paris Teatrında səhnələşdirilməsi qərara alındığı üçün, bunun qarşısının alınması məqsədilə həzrəti padşahdan (II Abdülhəmiddən) buna mane olmaq üçün təşəbbüs göstərməyim barədə dəfələrlə xəbərdarlıq aldığımı hökumətimə (Fransaya) bildirmişdim. Cavab olaraq indi aldığım teleqramda bildirilir ki, Hökumətin (Məclisi-Vükəlanın) bu səhərki iclasında bu faciənin Fransanın bütün teatrlarında səhnələşdirilməsinin qadağan edilməsinə qərar verilmişdir.
Təşəbbüslərimin müsbət nəticəsinin vaxt itirilmədən həzrəti hünkəra (hökmdara) çatdırılması üçün sizdən (Osmanlı Xarici İşlər Nazirindən) daha uyğun bir vasitəçinin olmayacağına əminəm. Həzrəti hünkarın, hökumətim (Fransa) tərəfindən qəbul edilən bu qərarı həm özlərinə, həm də Osmanlı hökumətinə qarşı hökumətimin dostluğunun bir sübutu kimi qiymətləndirəcəyinə inanıram. Ümid edirəm ki, bu qərar yenidən başlayacaq dostluğumuzun təminatı olacaqdır." (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y.PRK.HR 12/77)
Dairə-i Xariciyə, 11 Mart 1306, Xüsusi (Məxfi)
Yuxarıdaki məktub Osmanlı Xarici İşlər Nazirliyindən (Hariciye Nezareti) yazılmış rəsmi bir müşayiət məktubu (üst yazı) ilə təqdim edilmişdir. Bu sənəd, əvvəlki mətnlərdə bəhs edilən pyesin qadağan olunması barədə Fransa səfirindən gələn məlumatı təqdim edir.
"Müsyö Bornyenin (Monsieur Bornier) müəllifi olduğu və yaxın zamanda Paris teatrında səhnələşdirilməsi qərara alınan məlum faciə (pyes) haqqında; özünə təbliğ olunan Cənabi-Padşahın (Həzrəti Şəhriyarinin) humayun əmr və fərmanının ali tələbinə uyğun olaraq, tabe olduğu hökuməti qarşısında etdiyi qəti girişimlərə (tövsiyələrə) cavab olaraq; Adıçəkilən faciənin Fransanın bütün teatrlarında səhnələşdirilməsinin qadağan edilməsinə Fransa Nazirlər Kabineti (Məclisi-Vükəlası) tərəfindən qərar verildiyinin Parisdən alınan teleqramda bildirildiyi və bu mövzuda bəzi ifadələri ehtiva edən Fransa səfiri tərəfindən daxil olan xüsusi təzkirənin (diplomatik qeydin) tərcüməsinin əlavə olunaraq təqdim edildiyi [bildirilir]. Əmr və fərman əmr sahibinindir (Qərar səlahiyyətli şəxsindir).”
2 Şaban 1307 (Təxminən 24 Mart 1890)
Xarici İşlər Naziri adından
İmza Y.PRK.HR.12/77
Qaynaq: Ahmet Uçar, ””II Ahdülhamit”in Avrupa Sahnelerine Müdahalesi Dünya”ya Konan Ambargo””, Tarih ve Medeniyet Dergisi, Mart 1997, sayı 36, s 34-42
© Halal Ekosistem