Azərbaycanda nə qədər pulu olan zəkat verməlidir?

Zəkat sözü lüğəvi mənada artma, çoxalma, təmizləmək və bərəkət deməkdir. O müəyyən edilmiş yerlərə verilməli olan müəyyən mallar üzərindəki haqqdır. Həddi-büluğa çatmış, dinə görə zəngin sayılan yəni nisab miqdarı qədər sərvəti olan hər bir müsəlman kişi və qadın üçün zəkat öhdəliyi yaranmış olur.

Azərbaycan üzrə Zəkat Nisabı

Cari hesablamalara görə (23 Ramazan 2025) Azərbaycan üzrə zəkat nisabı 14 min manat təşkil edir. Bu məbləğin hesablanmasında AAOIFI (İslam Maliyyə İnstitutları üzrə Mühasibat və Audit Təşkilatı) standartlarına uyğun olaraq 85 qram qızıl əsas götürülüb.

Nisab necə hesablanır?

85 qram qızıl nisab həddi olaraq götürülür.
1 unsiya = 31.1035 qram qızıl olduğuna görə, 85 qram qızıl ≈ 2.73 unsiya edir.
Beynəlxalq bazarda 2,73 unsiya qızılın manat qarşılığı hesablanır ([ xe.com](https://www.xe.com/) kimi mənbələrdən).

Zəkatın verilməsi prosesi

Borcu olmayan və əsas ehtiyaclarından başqa nisab miqdarı malı olan şəxs dini baxımdan zəngin hesab edilən müsəlman sayılır. “Nisab” sözünün mənası “qaynaq, mənbə” mənasını verir, çünki o, insanın malının zəkat üçün uyğun hala gəldiyi başlanğıc nöqtəsini göstərir. Nisab miqdarı dinin qoyduğu zənginlik ölçüsüdür və zəkatın fərz olması üçün bir insanın sahib olması tələb edilən minimum sərvət həddidir. Bu ölçüyə görə, əsas ehtiyaclarından başqa 85 qram qızıl, yaxud 595 qram gümüş və ya bu miqdarda pulu yaxud malı olan, eləcə də 40 qoyun və keçiyə, eləcə də 30 iri buynuzlu və ya 5 dəvəyə malik olan müsəlmanlar nisab miqdarı mala sahib olmuş hesab edilirlər.

İçindəki əşyalarla birlikdə oturulan ev, minik avtomobili, geyim, eləcə də ticarət məqsədli olmayan kitablar və öz peşəsi üçün lazım olan avadanlıq insanın əsas ehtiyaclarıdır. Bunlar zəkatın hesablanmasında nəzərə alınmır. Həmçinin bu saydıqlarımız ticarət məqsədiylə alınıb saxlanılmadığı müddətcə sayca çox olmasının yəni bir neçə ev və avtomobil sahibi olmağın zəkat öhdəliyi baxımından fərqi yoxdur.

Əgər bir müsəlman ən azı 85 qr xalis qızıla (və ya 595 qr xalis gümüşə) və ya onun dəyərində olan nağd pula, mala sahib olarsa və bunun üzərindən bir qəməri il keçdikdən sonra da 85 qram qızıldan çox olaraq qalarsa o zaman zəkat verməsi, yəni bir il sonraki məbləğin qırxda birini (2.5%-ni) zəkat olaraq çıxartması ona vacib olar.

Misal: 2024-ci il Şəvvəl ayının 20-sində bütün ehtiyaclarını ödədikdən sonra evində istifadə etmədiyin 16 min manatın olduğunu və bu məbləğin nisab miqdarını keçdiyini təsbit edirsən. Qeyd edək ki, bu 16 min manatın hamısının nəğd pul olması şərt deyildir. Ümumilikdə pul, qızıl-gümüş, investisiya etdiyin səhmlərin hamısının birlikdə bazar dəyəri hesablanır. Artıq Şəvvəl ayının 20-si sənin zəkat günün hesab edilir. Bir ildən sonra 2025-ci il Şəvvəl ayının 20-sində yenidən əlimizdəki mal hesablanır. Əgər ortaya çıxan məbləğ həmin anın (ilin) nisab miqdarını keçərsə onda həmin ortaya çıxan malın qırxda biri (2.5%-ni) zəkat olaraq verilər.

Zəkatın Vacibliyi və Şərtləri

Qızıl, pul və mülk kimi sərvətlər hicri ildə, yəni hicri-qəməri ili içində nisab həddini keçdikdə zəkat vacib olur. Zəkatın hesablanması üçün şərt kimi qoyulmuş bu illik müddətə havl deyilir. Havl dövrü sərvətiniz nisab həddinə çatdıqda başlayır və 12 ay ərzində davam edir.

Zəkatın verilməsi üçün aşağıdakı şərtlər yerinə yetirilməlidir:

Zəkatı yalnız müsəlmanlar verə və ala bilər.
Zəkat, nisab miqdarına (minimum sərvət həddinə) çatan insanlara vacibdir.
Nisab miqdarına çatan sərvətdən bir qəməri il keçməlidir
Borclar və gündəlik əsas ehtiyaclar (ev, yemək, geyim, təhsil, tibbi xərclər və s.) çıxdıqdan sonra qalan sərvət nisab həddini keçməlidir.

Zəkat Necə Hesablanır və Nə Zaman Verilməlidir?

📌 İlin istənilən günündə şəxsi yığım (borclar çıxıldıqdan sonra qalan sərvət) nisab miqdarına (cari vəziyyətdə 14,000 manat) çatarsa, həmin gün zəkat günü olaraq qeyd edilir.

📌 Bir il keçdikdən sonra (qəməri təqvimə əsasən), əgər sərvətiniz yenə nisab həddini keçirsə, ümumi məbləğin 2.5%-i(1/40 hissəsi) zəkat olaraq verilməlidir.

Zəkat Hansı Sərvətlərdən Verilir?

Pul və və pul hökmündə olan aktivlər.
Qızıl və gümüş
Geri qaytarılma ehtimalı yüksək olan, ödənilməsi gözlənilən borclar
Ticarət məqsədiylə əldə edilmiş mallar, daşınmaz əmlak və maliyyə aktivləri
Kənd təsərrüfatı məhsulları, xırda və iribuynuzlu heyvanlar
İnvestisiya və gəlir gətirən aktivlər (səhmlər və s.)

Ticarət mallarında zəkatın hesablanması

Misal verək. Tutaq ki, biz keçən il mart ayında bir qismi əlimizdəki pul, bir hissəsi də borc olmaqla paltar mağazası açdıq. Üzərindən bir il keçdi. Mağazanın yeri də icarədir. İçinə vitrin, maneken, rəf, stol, kompüter və s. almışıq. Bir ilin sonunda içindəki malımızın və əlimizdə bütün pulun dəyəri, bütün rəsmi və qeyri rəsmi xərcləri, borcları çıxdıqdan sonra günümüz şərtləri ilə 14 min manatdan (14 min -85 qram qızıl) çox olarsa bizim biznesə zəkat fərz olar.

Ümumi zəkatı hesablayarkən əlimizdə dollar, manat, qızıl, zinət əşyası və s. kimi saxlanc pulumuz varsa onlar da üzərinə əlavə olunur, birlikdə hesablanır və ümumi dəyərinin 2.5%-i zəkat olaraq verilir. Mağazada istifadə olunan stol, stul, vitrin hesablanmaya daxil deyil. Şirkətə aid, istifadə olunan avadanlıqlar, maşın və s. də zəkata tabe deyil, çünki onları işlədirik.

Zəkatın veriləcəyi 8 qurup:

Fəqir: heç bir gəliri, malı olmayan. “Fəqir” təməl və zəruri ehtiyaclarını qarşılaya bilməyən şəxslərdir. Təməl ehtiyaclara qida, geyim və yaşamaq üçün yer daxildir. Bu zəruri ehtiyacları təmin etməyə gücü çatmayan şəxslərə fəqir və ya yoxsul deyirik.
Miskin: gəlir və malı olsa da zəruri ehtiyaclarını çətinliklə qarşılayan. Fəqir işsiz olduğu halda zəruri ehtiyaclarını qarşılayacaq gəliri olmayanlardır. Miskin isə işi olduğu halda gəliri zəruri ehtiyacları qarşılamağa kifayət etməyənlərdir. Ümumilikdə yemək-içmək, geyim-keçim, ev-eşik kimi zəruri ehtiyaclarını qarşılamaq iqtidarında olmayan kəslərin hamısı fəqir və miskin kateqoriyasında dəyərləndirilir.
Kölələr: bu gün dünyada köləlik sistemi mövcud deyil. Buna görə də ənənəvi mənada kölələr üçün zəkatdan pay ayrılması mümkün deyil. Lakin bəzi alimlər köləlik anlayışını daha geniş şərh edərək, bu hökmün bu gün də tətbiq oluna biləcəyini irəli sürürlər. Bu yanaşmaya görə, həmin zəkat fondu müharibə əsirləri, ağır borc yükü altında əzilən şəxslər üçün istifadə oluna bilər. Həmçinin, əsarət altına alınmış millətlərin azadlığa qovuşması və müstəqilliklərini əldə etmələri üçün sərf edilə bilər. Ümumilikdə isə, bu vəsait qlobal səviyyədə müsəlman haqlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində istifadə edilə bilər.
Zəkat işçiləri: onlar rəhbər (müdir, başçı) tərəfindən zəkatı toplamaq və bölüşdürmək vəzifəsinə təyin edilmiş kimsələrdir. Onların əmək haqları rəhbərin, yaxud məsul şəxsin göstərişi ilə topladıqları zəkatdan verilir. Qeyd edək ki, zəkat işçiləri olmasa bu sistem tətbiq edilə bilməz. Zəkat sisteminin effektiv şəkildə təşkil olunub inkişaf etməsi, yayılması üçün o institusional hala gəlməlidir. Əks halda zəkat cəmiyyətdə yayılmaz və ondan gözlənilən nəticələr də hasil olmaz.
Qəlbləri İslama isinişənlər: Bu təbəqəyə İslamı yeni qəbul etmiş və imanları zəif olan şəxslər və ya İslamı qəbul etmək ehtimalı olan qeyri-müsəlmanlar daxildir. İslamı yeni qəbul edənlərin imanlarını qüvvətləndirmək, müsəlman olmayanları isə İslama rəğbətləndirmək qəsdi ilə onlara zəkatdan pay verilə bilər.
Borclular: Onlar şəxsi ehtiyaclarına görə borcu olub onu ödəməkdə çətinlik çəkənlər və ya insanların arasında olan anlaşılmazlığı aradan qaldırmaq kimi ümumi bir mənfəət üçün borc altına girən kəslərdir. Belələri zəngin olsalar belə, həmin borcu ödəmələri üçün zəkat malından onlara köməklik edilir. Borcundan dolayı çətinliyə düşən bir şəxsə zəkat vermək borcu olmayan kasıba verməkdən daha fəzilətlidir. Zəkat və kəffarə kimi Allaha aid olan haqqlardan dolayı yaranmış borclar zəkat vasitəsiylə bağlana bilməz.
Allah yolunda cəhd edənlər: Bura İslam dinini yaymaq, onu müdafiə etmək və Allahın adının uca tutulması üçün Onun yolunda savaşan kəslər qəsd edilir. Alimlərin çoxu burada Allah və vətən yolunda savaşanların qəsd ediliyini deyir. Həmçinin alimlər elm əhli və İslam üçün xidmət edən şəxslərin də bura daxil ola biləcəyini deyirlər. İmam Qəzali bu qrupa qazilərin aid olduğunu və dövlət tərəfindən maaş verilməyən müharibə (Allah yolunda savaşanlar) iştirakçılarının yol xərclərinin zəkat pulundan verilə biləcəyini deyir.
Qəriblikdə qalan müsafir: Qərib ölkədə çarəsiz qalan müsafirlərə zəkat malından yardım edilir ki, vətənlərinə qayıda bilsinlər. Bəzi alimlər bu kateqoriyaya müharibə və digər səbəblərdən öz ölkəsində mal-mülkünü tərk edərək başqa yerlərdə yaşamaq məcburiyyətində qalan qaçqınları da daxil edirlər. Eyni zamanda, müasir yanaşmalara görə, evsiz qalan və küçədə yaşayan insanlar da bu sinfə aid edilə bilər. Sonda qeyd edək ki, zəkat mükəlləfi öz malının zəkatını bu təbəqələrdən birinə, yaxud bir neçəsinə sərf edə bilər.

Zəkatla bağlı bəzi nüanslar

Valyuta kimi saxlanc məqsədi ilə alınan qızıl, zinət əşyaları zəkata tabedir. Hənəfi hüquqşünaslarına görə qadınların zinət əşyaları da zəkata tabedir.
Gəlir gətirən mallar ticarət malları hesab olunur. Ancaq gəlir gətirməyən ev, maşın, torpaq zəkata tebe deyil. Satıldığı zaman onların zəkatı verilməlidir. İnsanların şəxsi istifadəsində olan maşın(lar), ev(lər), ticarət avadanlıqları zəkata tabe deyil.
Əlimizə imkan düşüb aldığımız, təmirli və ya təmirsiz mənzil zəkata tabe deyil. Ucuz görüb aldığımız maşın sürülmədən qarajda qalsa belə zəkata tabe deyil. Satın alınan və ya istehsal olunan, anbarda saxlanılan ticarət malı zəkata tabedir.
Ev və digər təməl ehtiyaclar üçün yığılan pul zəkat hesablamasına daxildir. Lakin əgər bu pullar ev almaq məqsədilə rəsmi və ya qeyri-rəsmi öhdəliyə bağlanıbsa, artıq bu pullar təməl ehtiyaclar üçün xərclənmiş sayılır və ondan zəkat verilməz.
Hər an satıla biləcək vəziyyətdə olan mallar ticarət malı sayılmır. Ticarət niyyəti olmayan və faktiki olaraq ticarətə çıxarılmayan mallar ticarət malı sayılmır.
Qaytarılacağı dəqiq olan borcların zəkatı hər il verilməlidir. Əgər zəkatı verilmərsə borc geri alındığı zaman keçmiş illərdəki zəkatı da verilməlidir. Lakin geri qaytarılma ehtimalı çox az olan, ümid kəsilmiş borcların zəkatı verilməz, həmçinin nə zamansa qaytarılsa da keçmiş zəkatları nəzərə alınmaz.
Ticarət mallarının zəkatı əsasən nağd şəkildə ödənilməlidir. Lakin ticarət böhranı zamanı zəkat verilən insanların faydasına olması şərti ilə ticarət mallarından zəkat verilməsi də mümkündür.
Alqı-satqısı baş tutan, lakin hələ təslim alınmamış ticarət mallarının zəkatı müştəriyə (alıcıya) məxsusdur.
Kommersiya məqsədiylə mülkiyyətimizdə olan müəlliflik hüququ, patent, ticarət nişanı və kompüter proqramları kimi qeyri-maddi hüquqlar da ticarət malları ilə birlikdə zəkata tabedir.
Kənd təsərrüfatı məhsulları və meyvələrin nisabı beş vəskdir. Beş vesk 653 kiloqrama bərabərdir. Belə malların zəkatının verilməsi üçün bir il zaman keçməsi tələb olunmur. Həmin məhsulların yığıldığı zaman zəkatı verilir. Suvarma üçün xüsusi iş görülməmiş əkinlər üçün zəkat miqdarı 10% (öşür), suvarma üçün xüsusi iş tələb edən məhsullar üçün 5%, qismən suvarılan məhsullar üçün isə 7,5% nisbətində zəkat hesablanır.

DİQQƏT: Unutmayaq ki, üzümün cır budaqlarını budayanlar daha çox məhsul götürər.

📢 Halal Ekosistem olaraq zəkatın düzgün hesablanmasına və paylanmasına dəstək veririk. Əgər zəkatınızı hesablamada və ya kimlərə verilməli olduğunu müəyyən etməkdə çətinlik çəkirsinizsə, bizimlə əlaqə saxlaya bilərsiniz.