Bu dəfə Halal Maliyyə Standartlarına görə qadağan edilmiş və buna baxmayaraq dünyada ən geniş yayılmış bir maliyyə aləti olan istiqrazlar haqqında danışacağıq. Qeyd edək ki, istiqraz ərəb sözüdür və qarz (القرض) kökündən gəlməklə borc istəyən, borc alan mənalarını verir. Burdan da başa düşürük ki, istiqraz bizim bildiyimiz ənənəvi borc verməkdir.
Dövlətlər və ya korporasiyalar tərəfindən çıxarılan borc maliyyə alətlərinə qiymətli istiqrazlar deyilir. Bu zaman istiqraz sahibləri, istiqrazın nominal dəyərini (faiz və əsas borcu) ödənişlərini alırlar. Sadə dillə desək istiqraz bir şirkət tərəfindən götürülən kreditdir. Şirkət banka getmək əvəzinə pulu onun istiqrazlarını alan investorlardan alır. Şirkət faizləri əvvəlcədən müəyyən edilmiş fasilələrlə (adətən illik və ya yarımillik) ödəyir və kreditin müddəti başa çatdıqdan sonra əsas borcunu qaytarır.
İstiqrazlar və onların bank kreditləri və səhmlərdən fərqli tərəflərini öyrənmək üçün bu videonu izləyə bilərsiniz.
Səhmlərdən fərqli olaraq, istiqrazlar, onun xüsusiyyətlərini əks etdirən hüquqi sənəd olan müqavilə şərtlərinə əsasən əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər. Hər bir istiqraz buraxılışı fərqli olduğundan, investisiya etməzdən əvvəl dəqiq şərtləri anlamaq vacibdir.
Qiymətli istiqrazların bazar qiyməti, faiz dərəcələri, iqtisadi vəziyyət və digər faktorlar tərəfindən təsirlənir.
İstiqraz növləri:
Korporativ istiqrazlar
Korporativ istiqrazlar şirkətlərin xərclərini ödəmək və kapital artırmaq üçün buraxdıqları qiymətli borc kağızlarıdır. Bu istiqrazların gəlirliliyi onları buraxan şirkətin kredit qabiliyyətindən asılıdır. Korporativ istiqrazlar üzrə faizlər həm federal, həm də yerli gəlir vergilərinə tabedir.
Dövlət istiqrazlar
Dövlət istiqrazlar və ya dövlət borcu, öz xərclərini ödəmək üçün milli hökumətlər tərəfindən buraxılan qiymətli borc kağızlarıdır. Emissiya edən hökumətlərin defolt ehtimalı çox az olduğundan, bu istiqrazlar adətən çox yüksək kredit reytinqinə və nisbətən aşağı gəlirə malikdir.
Bələdiyyə istiqrazları
Bələdiyyə istiqrazları yerli hökumətlər tərəfindən buraxılan istiqrazlardır. Bələdiyyə istiqrazlarının gəlirləri əksər vergilərə tabe deyil, bu da onları investorlar üçün daha cəlbedici investisiya halına gətirir.
Yetkinlik
Bu, istiqrazın əsas və ya nominal məbləğinin investorlara ödənildiyi və şirkətin istiqraz öhdəliyinin bitdiyi tarixdir. Yetkinlik çox vaxt üç şəkildə təsnif edilir:
1. Qısamüddətli: Bu kateqoriyaya daxil olan istiqrazlar bir ildən üç ilə qədər müddətə ödənilə bilər.2. Orta müddətli: Bu növ istiqrazların ödəmə tarixləri adətən on ildən çoxdur.3. Uzunmüddətli: Bu istiqrazlar ümumiyyətlə daha uzun müddət ərzində ödənilir.
Təminatlı/Təminatsız
İstiqraz təminatlı və ya təminatsız ola bilər. Təminatlı istiqraz, şirkət öhdəliyi ödəyə bilmədikdə, istiqraz sahiblərinə xüsusi aktivləri verir. Bu aktiv həm də kredit üzrə girov adlanır. Təminatsız istiqrazlar isə heç bir girovla təmin olunmur. Bu o deməkdir ki, faiz və əsas borc yalnız şirkət tərəfindən təmin edilir.
Ləğvetmə üstünlükləri
Bir firma müflis olduqda, istiqrazı ləğv etdiyi üçün investorlara müəyyən bir qaydada ödəniş edir. Firma bütün aktivlərini satdıqdan sonra investorlarına pul ödəməyə başlayır. Böyük borc ilk növbədə ödənilməli olan borcdur, sonra isə kiçik (subordinasiyalı) borclar ödənilir.
Kupon
Kupon məbləği istiqraz sahiblərinə adətən illik və ya yarımillik ödənilən faizləri əks etdirir. Kupona kupon dərəcəsi və ya nominal gəlir də deyilir. Kupon dərəcəsini hesablamaq üçün illik ödənişləri istiqrazın nominal dəyərinə bölmək lazımdır.
Vergi statusu
Korporativ istiqrazların əksəriyyəti vergi tutulan investisiyalar olsa da, bəzi dövlət və bələdiyyə istiqrazları vergidən azaddır, ona görə də gəlir və kapital artımı vergiyə cəlb edilmir.
İstiqrazların riskləri
İstiqrazlar gəlir əldə etmək üçün əla bir yoldur, çünki onlar nisbətən təhlükəsiz investisiyalardır. Ancaq hər hansı digər investisiya kimi, onlar da müəyyən risklərə malikdir. Bu investisiyalarla bağlı ümumi risklərdən bəzilərinə nəzər salaq:
Faiz riski
Faiz dərəcələri istiqrazlarla tərs əlaqəyə malikdir, buna görə də dərəcələr yüksəldikdə istiqrazlar aşağı düşməyə meyllidir. Faiz dərəcəsi riski, göstəricilər əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdikdə baş verir. Faiz dərəcələri azalarsa, investor əvvəlcədən ödəmə imkanı ilə üzləşir.
Kredit/defolt riski
Bəzən şirkətlər öhdəliyə görə ödənilməli olan faizi və əsas borcu tələb olunduğu kimi ödəyə bilmirlər. İnvestor korporativ istiqrazlara baxdıqda, şirkətin borcunu ödəyə bilməməsi ehtimalını nəzərə almalıdır.
Əvvəlcədən ödəniş riski
İlkin ödəniş riski, müəyyən bir istiqraz buraxılışının gözlənilən vaxtdan tez ödənilməsi riskidir. İnvestorlar yüksək faizli investisiya tutmağa davam etmək əvəzinə, daha aşağı faiz dərəcəsi mühitində vəsaitləri yenidən investisiya etməyə buraxılırlar.
Mənbə: investopedia.com
© Halal Ekosistem